Phát hiện và can thiệp sớm: Chìa khóa cho trẻ chậm phát triển

Tình trạng trẻ chậm phát triển là một vấn đề nghiêm trọng, không chỉ tác động tiêu cực đến sức khỏe thể chất mà còn là rào cản lớn đối với khả năng vận động, giao tiếp và nhận thức của con trong tương lai. Vậy các dấu hiệu như nào và cách phòng ngừa ra sao, hãy tiếp tục theo dõi bài viết bên dưới.

Định nghĩa: Trẻ chậm phát triển là gì?

Để hiểu rõ hơn về tình trạng này, điều quan trọng là phải biết thế nào là chậm phát triển ở trẻ. Dựa trên các tổ chức y tế hàng đầu thế giới như Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), Cleveland Clinic hay Raising Children Network, tình trạng này được xác định khi trẻ không đạt được các cột mốc phát triển quan trọng.

Cụ thể, sự chậm trễ này biểu hiện qua việc con không thể hoàn thành các kỹ năng về mặt thể chất, ngôn ngữ, tư duy nhận thức, kỹ năng vận động (thô và tinh), thị giác và tương tác xã hội theo đúng khung thời gian thông thường của độ tuổi. Hậu quả là trẻ bị tụt hậu, mất đi sự cân bằng và không thể bắt kịp đà tăng trưởng của các bạn cùng lứa.

Đáng chú ý, nếu sự chậm trễ này xảy ra đồng thời ở từ hai lĩnh vực trở lên, các chuyên gia gọi đó là Chậm Phát Triển Toàn Diện (GDD). Tình trạng này thường được chẩn đoán ở trẻ sơ sinh, trẻ mẫu giáo (dưới 5 tuổi) khi có dấu hiệu kéo dài ít nhất 6 tháng.

Cần lưu ý rằng, chậm phát triển là một khái niệm khác biệt hoàn toàn so với khuyết tật phát triển. Khuyết tật phát triển là những tình trạng mãn tính, có xu hướng kéo dài suốt đời, bao gồm các vấn đề phức tạp hơn như rối loạn phổ tự kỷ, bại não hoặc khiếm thính.

Trẻ chậm phát triển

Các kiểu chậm phát triển ở trẻ hiện nay

Chậm phát triển toàn diện (GDD)

Chậm phát triển toàn diện (GDD) hay Global Developmental Delay, là thuật ngữ được sử dụng khi một em bé hoặc trẻ nhỏ gặp khó khăn đáng kể đồng thời ở từ hai lĩnh vực phát triển trở lên. Tình trạng này đặc biệt phổ biến trong nhóm trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi (giai đoạn mẫu giáo). Thông thường, chẩn đoán GDD được xem xét khi các dấu hiệu chậm trễ kéo dài liên tục ít nhất sáu tháng.

Chậm phát triển ngôn ngữ

Chậm phát triển ngôn ngữ là một trong những loại hình phổ biến nhất và dễ nhận biết nhất trong các vấn đề phát triển ở trẻ. Nó gây ra cản trở lớn đối với khả năng tiếp thu thông tin, xử lý và diễn đạt ý kiến. Tình trạng này không chỉ bao gồm việc trẻ chậm nói (khó khăn trong việc sử dụng ngôn ngữ biểu đạt) mà còn cả việc trẻ gặp khó khăn khi hiểu lời nói hay chỉ dẫn của người khác (ngôn ngữ tiếp nhận).

Vì mức độ ảnh hưởng đến học tập và giao tiếp xã hội, bố mẹ cần quan sát sự phát triển ngôn ngữ của con một cách sát sao để có thể phát hiện và can thiệp sớm ngay khi có dấu hiệu bất thường.

Nguyên nhân dẫn đến trẻ chậm phát triển ngôn ngữ rất đa dạng, bao gồm:

• Tiếp xúc với quá nhiều ngôn ngữ trong giai đoạn đầu đời.
• Rối loạn phổ tự kỷ.
• Suy giảm thính lực (một nguyên nhân quan trọng cần loại trừ).
• Các khuyết tật học tập hoặc rối loạn cảm xúc.
• Thiếu sự tương tác và chăm sóc kích thích ngôn ngữ chưa đúng cách.

Để nhận diện sớm, cha mẹ cần lưu ý:

• 3 – 4 tháng tuổi: Trẻ không có phản ứng rõ rệt với âm thanh lớn hoặc có bập bẹ nhưng không bắt chước được âm thanh đơn giản.
• 7 tháng tuổi: Trẻ hoàn toàn không có phản ứng với môi trường âm thanh xung quanh.
• 1 tuổi: Trẻ chưa thể nói được các từ đơn quen thuộc như “mẹ,” “ba,” và không hiểu các mệnh lệnh cơ bản như “không” hay “tạm biệt.”
• 2 tuổi: Trẻ chỉ có thể lặp lại (nhại) lời nói của người lớn, không thể tạo ra các từ hay cụm từ có từ hai âm tiết trở lên, và không dùng lời nói để truyền đạt nhu cầu, cảm xúc cá nhân.

Rối loạn kỹ năng xã hội và cảm xúc

Trẻ chậm phát triển kỹ năng xã hội và cảm xúc thể hiện ở việc trẻ gặp nhiều trở ngại trong việc tương tác, kết nối và thiết lập mối quan hệ với những người xung quanh. Đây là một lĩnh vực quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng giao tiếp và chơi đùa của con.

Phụ huynh có thể nhận biết sự chậm trễ này thông qua các hành vi sau:

• Phản ứng kém với xã hội: Trẻ hiếm khi mỉm cười và khó thể hiện sự thoải mái trong các tình huống yêu cầu tương tác xã hội.
• Phản ứng sinh lý khi giao tiếp: Dễ bị đỏ mặt, đỏ cổ khi tiếp xúc với người lạ hoặc giao tiếp.
• Khó khăn về cảm xúc: Thường xuyên căng thẳng, dễ cáu gắt và nóng nảy khi ở cạnh người khác.
• Tránh tiếp xúc vật lý: Từ chối hoặc không thích được người thân, kể cả bố mẹ, âu yếm hay ôm ấp.
• Thiếu tương tác chơi đùa: Không quan tâm hoặc không thích các trò chơi tương tác đơn giản (đặc biệt là trò ú òa).
• Dấu hiệu lo âu mạnh: Khóc lóc quá mức khi được đưa đến môi trường hoặc tiếp xúc với người lạ.
• Không thể duy trì sự chú ý: Gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc duy trì giao tiếp bằng mắt (tiếp xúc mắt) với mọi người.

Các kiểu chậm phát triển ở trẻ hiện nay

Chậm phát triển thị lực

Trẻ chậm phát triển thị lực xảy ra khi quá trình hoàn thiện khả năng nhìn của trẻ bị cản trở. Mặc dù thị lực của trẻ sơ sinh (dưới 6 tháng) còn hạn chế, nhưng từ mốc 6 tháng tuổi, khả năng phối hợp giữa hai mắt sẽ cải thiện rõ rệt. Khi quá trình này gặp trục trặc, thị lực của trẻ bị ảnh hưởng đáng kể.

Nguyên nhân gây ra tình trạng chậm phát triển thị lực có thể là: tật khúc xạ (như cận thị, viễn thị, hoặc nhược thị—mắt lười), đục thủy tinh thể bẩm sinh, lác mắt, hoặc bệnh lý võng mạc ở trẻ sinh non.

Dưới đây là các mốc cảnh báo về thị lực mà cha mẹ cần lưu ý:

• Sau 2 tháng tuổi: Không có hành vi nhận biết hoặc cố gắng đưa tay chạm vào bàn tay mình.
• Sau 3 tháng tuổi: Mắt không thể nhìn theo các vật thể di chuyển trước mặt; xuất hiện tình trạng lác mắt hoặc một/cả hai mắt khó di chuyển linh hoạt.
• Sau 6 tháng tuổi: Một hoặc hai mắt có xu hướng nhìn vào trong hoặc lệch ra ngoài; mắt chảy nước mắt liên tục; không thể tập trung nhìn rõ các vật ở cự ly gần (dưới 30cm) hoặc quá xa (trên 180cm).

Cách hạn chế và phòng ngừa trẻ chậm phát triển

Chủ động bảo vệ sức khỏe thai kỳ

• Chăm sóc thai kỳ an toàn: Phụ nữ mang thai cần tuân thủ lịch khám thai định kỳ đầy đủ để theo dõi sự phát triển của thai nhi.
• Tránh xa các chất độc hại: Tuyệt đối tránh tiếp xúc với rượu, thuốc lá, các loại hóa chất và chất gây nghiện trong suốt thời kỳ mang thai và cả những năm đầu đời của trẻ.

Tầm soát và can thiệp sớm

Đây là chiến lược hiệu quả nhất. Trẻ cần được thăm khám sức khỏe định kỳ theo khuyến nghị của bác sĩ. Việc này giúp chuyên gia y tế liên tục theo dõi, đánh giá và sàng lọc sự phát triển của trẻ ở các mốc quan trọng.

Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng, đối với nhóm trẻ sơ sinh và trẻ dưới 3 tuổi được phát hiện và can thiệp sớm ngay khi có dấu hiệu chậm phát triển, khả năng giảm thiểu và ngăn ngừa ảnh hưởng lâu dài đến tương lai, học tập và cuộc sống xã hội của con là rất cao.

Cách hạn chế và phòng ngừa trẻ chậm phát triển

Trên đây là những thông tin mẹ cần biết về tình trạng trẻ chậm phát triển hiện nay. Hy vọng đã cung cấp cho mẹ nhiều kiến thức hữu ích để chăm sóc trẻ tốt hơn.